مطالعه فرآیند توسعه اقتصادی ایران طی یکصد سال اخیر با استفاده از رهیافت نظم اجتماعی

یکی از موضوعاتی که در حوزه علو م اجتماعی مورد توجه محققان قرار میگیرد تفاوت سطح توسعه یافتگی کشورهاست و تحقیق های متنوعی در این حوزه انجام شده است. در این رساله مجموعه مطالعات توسعه در چهار گروه مطالعات مبتنی بر "دلایل مستقیم توسعه"، "دلایل بنیادین توسعه" و "اقتصادسیاسی توسعه" و "نظم اجتماعی" طبقه بندی شده اند. براساس رهیافت نظم اجتماعی، تجربه توسعه درایران از انقلاب مشروطه به بعد مطالعه شده است. این رهیافت در مقایسه با رهیافت های رقیب از قدرت تبیین مناسب تری برخوردار است. در این رساله همچنین از رهیافت اقتصاد سیاسی نیز در برخی موارد کمک گرفته شده است. هم اکنون دو نوع نظم دسترسی محدود و باز در دنیا وجود دارد. مبتنی بر رهیافت نظم اجتماعی نشان داده شده است که نظم اجتماعی ایران در دوره مطالعه، نظم اجتماعی دسترسی محدود بوده است.نظم اجتماعی دسترسی محدود، یک تعادل است که در مقابل شوک های اقتصادی وسیاسی (مانند انقلاب، کودتا، اصلاحات) به شدت مقاوم است. این تعادل، در واقع به نوعی دام تعادل پایین است. با مطالعه سیستم های اقتصادی و سیاسی ایران در دوره بعد از انقلاب مشروطه نشان داده شده است که چگونه ایران علی رغم تلاش های فراوان( انقلاب مشروطه، انقلاب اسلامی، انقلاب سفید، اصلاحات ارضی، ملی شدن نفت، نهادسازی های مدرن دوره رضاشاه، برنامه های میان مدت قبل و بعد از انقلاب و...) نتوانسته است از این دام تعادل پایین خارج شود. نشان داده شده است که کوتاه مدت بودن افق دید مردم، مجلس و دولت، چرخش محدود نخبگان سیاسی و اقتصادی، جامعه منقسم به طبقات، جامعه نخبه سالار نخبه کش، جامعه فردگرا و نه جمع گرا، بخش خصوصی وابسته به ائتلاف غالب، انحصار بخش های اقتصادی ایران، نامشخص بودن سطح تعامل قوا، ناکارایی اعمال قانون، ناکارایی توازن و مقابله میان مجلس و دولت، ابهام قانون اساسی، کوتاه مدت بودن عمر سازمانهای اقتصادی (شرکتها) و سازمانها و گروه های سیاسی، قایم به شخص بودن امور اقتصادی و سیاسی در تمامی سطوح مدیریتی، تضاد دایمی دولت و ملت، دست کاری مداوم سیاسی بازارهای اقتصادی و ... ویژگی های این نوع نظم اجتماعی است. مبتنی بر الف)بررسی سازوکار تحول تاریخی نظم اجتماعی ایران از انقلاب مشروطه تاکنون ، ب)مطالعه ویژگی های بخش های متنوع سیستم اقتصادی در بازه زمانی مذکور ، ج)مطالعه ویژگی های بخش های سیستم سیاسی در بازه زمانی مذکور و د)بررسی اقتصادسنجی سازوکار تعامل بازیگران نظم اجتماعی ایران( مردم، دولت، مجلس، نیروهای خارجی، نیروهای نظامی، رهبران سیاسی ) در بستر قانون اساسی و مناسبات اقتصادی و سیاسی، نشان داده شده است که چگونه مجموع نیروهای نظم اجتماعی نتوانسته اند شرایط گذار ایران به نظم دسترسی باز را فراهم کنند. کنش و واکنش این نیروها خود را در شکل گیری سیکل های اقتصاد سیاسی نشان داده است. هر سیکل از سه دوره تشکیل شده است که به ترتیب عبارتند از "دروه تثبیت"، "دوره رشد اقتصادی در فضای بسته (نیمه باز) سیاسی" و "دوره فضای باز سیاسی" که دستور کار اصلی هر دوره نیز به ترتیب "تامین امنیت و عدالت"، "تامین رشد اقتصادی" و "تامین آزادی" بوده است.